نکته‌های مهم برای جلوگیری از آسیب‌های «خلق کتاب»

شاید با خود فکر کنید خلق کتاب مگر آسیب هم برای کودکان و نوجوانان ممکن است داشته باشد. مجموعه «نشر وَرتا» و «کتاب خودم» از سال 1394 به شکلی پژوهش‌محور این فعالیت را برای کودکان و نوجوانان آغاز کرده و به طور همزمان فایده‌ها و آسیب‌های احتمالی را که ممکن است برای بچه‌ها داشته باشد مورد بررسی و پژوهش قرار داده است. این پژوهش‌ها با گسترده شدن نشر آثار بچه‌ها همچنان ادامه دارد و شما می‌توانید با مراجعه به سایت و یا صفحه کتاب خودم، مصاحبه‌ها و پژوهش‌های انجام شده با خبرگان این حوزه را ببینید و بخوانید. فایده‌های انتشار آثار بچه‌ها به صورت کتاب، بسیار است که بیش از هر چیز ما جنبه رشد خلاق و تعامل ارتباطی آن را هدف گرفته‌ایم. یعنی بچه‌ها با انجام این فعالیت می‌توانند خلاقیت‌های بیانی خود را شکوفا کنند و مهم تر از همه اینکه به وسیله رسانه کتاب با بچه‌های دیگر آشنا شوند و ارتباط پیدا کنند. آسیب‌ها چه می‌تواند باشد:

فخرفروشی و تمایزطلبی: هدف از انتشار آثار بچه‌ها ارتباط بیشتر آن‌ها با هم است. شوربختانه برخی از والدین با گفتن برخی جملات مانند اینکه «تو با بچه‌های دیگه فرق داری چون تو کتاب چاپ کردی»، آرزوی بچه‌ها برای بیان دغدغه‌ها، حرف‌ها و خیال‌‌هایشان را به مسیری اشتباه و آسیب‌زا می‌برند. 

انجام کار از روی آثار دیگر یا با دخالت بزرگسالان: یکی از فایده‌های اساسی انتشار کتاب بچه‌ها، رشد خلاقیت و افزایش اعتماد به نفس در آن‌هاست. بچه‌ها با خواندن کتاب‌هایی که توسط بچه‌های دیگر و با توانایی و مهارت خود آن‌ها انجام شده، این پیام را دریافت می‌کنند که آثاری که توسط خودشان خلق می‌شود، ارزشمند است و می‌توانند آن را با هم به اشتراک بگذارند. بدبختانه، برخی از والدین ناآگاه یا کم‌آگاه و یا حتی آگاه، ولی تشنه جایزه و برنده شدن، بچه‌ها را به این مسیر می‌کشانند که برای دیده شدن کارشان باید از روی آثار دیگری که برنده شده‌اند الگوبرداری کنند یا اجازه هر دخالتی را به آن‌ها در مسیر خلق اثر بدهند. این رویه، اثر بسیار مخربی بر اعتماد به نفس و خلاقیت بچه‌ها دارد.

کتاب بچه‌ها برای جلب توجه بزرگسالان: هدف از انتشار آثار بچه‌ها، ارتباط خود آن‌ها با هم است. در اینجا باز هم  ناآگاهی بزرگترها می‌تواند فرصت را تبدیل به آسیب کند. تکرار زیاد جملاتی مانند «خاله، عمو، دایی… ببین چه کتابی چاپ کرده» و معرفی بزرگترها به عنوان مخاطب اصلی کتاب، بچه‌ها را از مسیر ارتباط با همسن و سال‌هایشان جدا می‌کند، با تحسین‌های بی‌اندازه بزرگترها، توهم بی‌عیب بودن را برای‌شان ایجاد می‌کند و در نهایت هدف حاشیه‌ای جلب توجه بزرگترها، جایگزین تعامل ارتباطی آن‌ها با بچه‌های دیگر می‌شود. 

 اهمیت این آسیب‌ها باعث شده، بسیاری از فعالان حوزه ادبیات کودک و نوجوان چاپ و انتشار کتاب بچه‌ها را چندان صلاح ندانند. با این حال، مجموعه نشر وَرتا و کتاب خودم با ایجاد راهکارهایی چون «امکانِ داشتن کتابواره برای همه بچه‌ها برای جلوگیری از فخرفروشی با کتاب»، «چاپ آثار خط‌خطی و اصیل بچه‌ها» و «تشویق آن‌ها به خواندن کتاب‌های همدیگر» سعی کرده است، این فرصت را برای بچه‌ها فراهم کند که با کمترین آسیب، آثار خود را در قالب کتاب به چاپ برسانند.

در کنار خواهش برای رعایت موارد بالا توسط شرکت‌کنندگان مرحله دوم، باید به اطلاع برسانیم که جشنواره کتآب، در رعایت موارد بالا، طبق قوانین اعلام شده‌اش، بسیار جدی است و در هر زمان و مرحله‌ای که اصالت آثار از نظر جشنواره با پرسش مواجه شود یا رفتار شرکت‌کننده و افراد مربوط به او شامل آسیب‌های یاد شده باشد، بدون هرگونه چشم‌پوشی از روند جشنواره حذف خواهند شد.